Προκόπιος

I

Oνομασία αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Καταγόταν από την Ιερουσαλήμ και έδρασε επί Διοκλητιανού (284 – 305). Με τη μεσιτεία της μητέρας του, η οποία ήταν εθνική, διορίστηκε σε διοικητική θέση στην Αλεξάνδρεια, όπου του ανέθεσαν τον διωγμό των εκεί χριστιανών. Δεν πήγε όμως τελικά στη θέση του, γιατί στον δρόμο, κατά την άποψη των βιογράφων του, είδε ένα όραμα, που τον έπεισε να γίνει χριστιανός. Μετά από το γεγονός αυτό γύρισε στην πατρίδα του και άρχισε να διδάσκει τη νέα θρησκεία. Για τη δραστηριότητά του αυτή, τον κατήγγειλε στις αρχές η ίδια η μητέρα του. Τον συνέλαβαν, αλλά παρά τις πιέσεις και τα βασανιστήρια, αρνήθηκε να ξαναγυρίσει στην προηγούμενη θρησκεία του. Tόσο ήταν μάλιστα το θάρρος του, ώστε, κατά τους βιογράφους του, προσχώρησαν στον χριστιανισμό και πολλοί άλλοι, ανάμεσα στους οποίους και η μητέρα του, που τον πρόδωσε. Όλοι, μαζί με τον Π., μαρτύρησαν με αποκεφαλισμό. Στις τελετές του γάμου των Ορθοδόξων γίνεται επίκληση του Π. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Ιουλίου.

2. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο, μαζί με τον Χριστόφορο. Η μνήμη του τιμάται στις 24 Νοεμβρίου.

3. Καταγόταν από την Ιερουσαλήμ, αλλά έμενε στη Σκυθόπολη. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Καισάρεια της Παλαιστίνης, όταν ήταν άρχοντας ο Φλαβιανός. Είναι ο πρώτος χρονολογικά μάρτυρας της Παλαιστίνης. Η μνήμη του τιμάται στις 22 Νοεμβρίου.

4. Πέρσης, που πέθανε με μαρτυρικό θάνατο. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Νοεμβρίου.

5. Μαρτύρησε στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Η μνήμη του τιμάται στις 8 Ιουλίου.

6. Ιερομόναχος, που καταγόταν από τη Βάρνα και μαρτύρησε στη Σμύρνη (1810). Η μνήμη του τιμάται στις 25 Ιουνίου.

7. Μοναχός επί Λέοντα Γ’ του Iσαύρου (717 – 741). Φυλακίστηκε ως εικονολάτρης. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Φεβρουαρίου.

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Περίφημος ρήτορας και σοφιστής (465 – 528 μ.Χ.). Καταγόταν από τη Γάζα της Παλαιστίνης και δίδαξε ρητορική στα χρόνια του Ιουστίνου A’. Παράλληλα έγραψε λόγους και επιστολές και ασχολήθηκε με την ερμηνεία της Αγίας Γραφής. Τα άπαντά του εκδόθηκαν στον 87o τόμο της Πατρολογίας του Migne.

2. Βυζαντινός ιστορικός του 6ου αι. από την Καισάρεια της Παλαιστίνης. Με πλατιά φιλολογική και νομική μόρφωση και με ξεχωριστά χαρίσματα συγγραφέα και ιστορικού, ο Π. υπήρξε ο κύριος ιστορικός της εποχής του Ιουστινιανού. Ως σύμβουλος του στρατηγού Βελισάριου στους πολέμους του Βυζαντίου εναντίον των Περσών, των Βανδάλων της Αφρικής και των Γότθων της Ιταλίας, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά την εξέλιξη των πολεμικών αυτών αγώνων και να γράψει την ιστορία τους. Οκτώ βιβλία αφιερώνει ο Π. στους πολέμους αυτούς· 2 στον πόλεμο εναντίον των Περσών, όπου εκθέτει τα γεγονότα μέχρι το 548, 2 στον πόλεμο εναντίον των Βανδάλων, έως την ίδια χρονολογία, και 3 στον πόλεμο εναντίον των Γότθων της Ιταλίας, μέχρι το 551, ενώ το όγδοο αναφέρεται στις επιχειρήσεις που ακολουθούν και φτάνει μέχρι το 553. Παρότι η μέθοδος την οποία ακολουθεί στη συγκέντρωση των πληροφοριών του, στη χρησιμοποίηση παλαιότερων πηγών και στην έκθεση των γεγονότων μαρτυρούν αξιόλογα προσόντα ιστορικού –ο Π. χαρακτηρίστηκε στους νεότερους χρόνους ως ο μεγαλύτερος Έλληνας ιστορικός μετά τον Πολύβιο– έχει βασικές αδυναμίες χαρακτήρα που τον εμποδίζουν να είναι αντικειμενικός. Έτσι, ενώ στην ιστορία του αυτή ο Π. δείχνει αρχικά την επιδοκιμασία του για την επιτυχημένη πολεμική δράση του Βελισάριου, όταν η κατάσταση δυσχεραίνεται στα διάφορα μέτωπα αρχίζει μια κριτική αποδοκιμασίας εναντίον του Ιουστινιανού και των συνεργατών του, που γίνεται βαθμιαία οξύτερη, για να καταλήξει, στο έργο του που ακολουθεί –τα Ανέκδοτα– σε πραγματικό λίβελο εναντίον του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας. Ο φανατισμός του συγγραφέα, οι ακρότητες στους χαρακτηρισμούς και κυρίως το μίσος με το οποίο είναι γραμμένα τα Ανέκδοτα γέννησαν αμφιβολίες στους νεότερους χρόνους για τη γνησιότητά τους, που όμως την αποδεικνύει, εκτός από το ύφος, μια εξονυχιστικότερη εξέτασή τους, από την οποία προκύπτει πως συχνά ό,τι καταδικάζει με τρόπο αμείλικτο και τις περισσότερες φορές απαράδεκτο, το επεσήμανε ως αδύνατο σημείο, σε πολύ μετριοπαθέστερο τόνο, στην προηγούμενη ιστορία του. Το έργο αυτό, που κυκλοφόρησε μόνο σε στενό κύκλο όσο ζούσαν ο συγγραφέας και ο αυτοκράτορας, αποκαλύπτει, με το πάθος που είναι γραμμένο, την ύπαρξη έντονης προσωπικής δυσαρέσκειας του Π., που ίσως δεν πέτυχε από τον αυτοκράτορα την πραγματοποίηση ορισμένων επιδιώξεών του. Ό,τι ωστόσο, εκπλήσσει περισσότερο και προβάλλει εντονότερα τα προσωπικά, κάθε φορά, κίνητρα του συγγραφέα, είναι ο ύμνος, που ακολουθεί τον λίβελο, στο τρίτο έργο του Π., το Περί κτισμάτων, όπου παρουσιάζει τα αναρίθμητα κτίσματα του Ιουστινιανού –φρούρια, τείχη, δεξαμενές, εκκλησίες κ.ά.– και όπου βρίσκει την ευκαιρία να επαινέσει όλα τα επιτεύγματα του αυτοκράτορα, την εδαφική επέκταση της αυτοκρατορίας, το νομοθετικό και το αμυντικό του έργο, τη θρησκευτική του πολιτική κλπ. Κάποια αναγνώριση του Π. από μέρους του αυτοκράτορα ασφαλώς θα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην πλήρη μεταστροφή του. Ανεξάρτητα όμως από τις υπερβολές σε ψόγους και επαίνους, ο Π. είναι πολυτιμότατη πηγή για τη βασιλεία του Ιουστινιανού. Με το πλήθος των πληροφοριών που μας παρέχει, ακόμα και όταν είναι μεροληπτικός ή άδικος στην ερμηνεία τους, δίνει μία ολοκληρωμένη εικόνα τής τόσο πλούσιας σε γεγονότα και επιτεύγματα εποχής που πραγματεύεται. Επηρεασμένος από τους κλασικούς Έλληνες ιστορικούς, τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, εκθέτει τις απόψεις του σε λόγια γλώσσα και σε κλασικό ύφος με δύναμη και λιτότητα.

III

Όνομα ανώτερων κληρικών.

1. Π. A’, αρχιεπίσκοπος Aθηνών (1874 – 1889). Καταγόταν από το Αίγιο και το κοσμικό του όνομα ήταν Γεωργιάδης. Σπούδασε θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και το 1842 διορίστηκε εφημέριος στο ναό της ελληνικής κοινότητας στη Βιέννη, όπου παράλληλα σπούδασε στο πανεπιστήμιο. Το 1852 έγινε αρχιεπίσκοπος Μεσσηνίας και το 1874 αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Στη διάρκεια της αρχιερατείας του ξέσπασαν τα λεγόμενα σιμωνικά που συγκλόνισαν την Εκκλησία της Ελλάδας. Την εποχή εκείνη ο Απόστολος Μακράκης και οι οπαδοί του εξαπέλυσαν σφοδρές επιθέσεις εναντίον του Π.

2. Π. B’, αρχιεπίσκοπος Aθηνών (1896 – 1901). Καταγόταν από τα Καλάβρυτα και το κοσμικό του όνομα ήταν Οικονομίδης. Διετέλεσε διαδοχικά υφηγητής και καθηγητής της Ιστορίας των Δογμάτων στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας και το 1883 έγινε πρώτος γραμματέας της Iεράς Συνόδου. Εξαιτίας των αιματηρών ταραχών, που ονομάστηκαν Ευαγγελικά, αναγκάστηκε μετά από 5χρονη ποιμαντορία να παραιτηθεί και να αποσυρθεί στη Φανερωμένη της Σαλαμίνας, όπου και πέθανε. Έγραψε διάφορα έργα, το κυριότερο από τα οποία είναι Ο Υιός του Ανθρώπου (1878).

3. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1785 – 1789). Το κοσμικό του όνομα ήταν Πελεκάσης και καταγόταν από την Αλαγονία της Πελοποννήσου. Διετέλεσε διαδοχικά μητροπολίτης Γάνου και Σμύρνης. Στη διάρκεια της πατριαρχίας του ήλθε σε ρήξη με τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, εξαιτίας της αντικανονικής προαγωγής του επισκόπου Ρωμανού Λέοντα στη μητρόπολη Μολδοβλαχίας και εξορίστηκε στη μονή Μεγίστης Λαύρας στο Άγιο Όρος.